W  Szydłowie przed czterystu laty objawiła się Najświętsza Maryja Panna i było to jedno z pierwszych jej objawień w Europie i bodaj jedyne, gdy Matka Boża zwróciła się do niekatolika. Niemal od pięciuset lat obchodzony jest odpust Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. 7 września 1993 r. Szydłowo nawiedził papież Jan Paweł II, powierzając Litwę opiece Najświętszej Maryi Panny.

Historia
Od dawnych wieków aż po dziś dzień nieprzerwanie ciągną do Szydłowa pielgrzymki. Tu już niemal pięć stuleci świętowany jest odpust Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Przyciągał on zawsze rzesze pątników z całego obszaru Litwy i spoza jej granic. W miejscu, w którym czterysta lat temu objawiła się Maryja stoi teraz Kaplica Objawienia, szczególnie chętnie przez pątników nawiedzana. W podstawie jej ołtarza wmurowany został kamień, na którym w 1608r. Matka Boża się objawiła. W Bazylice Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wierni modlą się przed obrazem Madonny, słynącym łaskami od początku XVII w. Obecnie najwięcej pielgrzymów przybywa tu w czasie oktawy odpustowej na początku września.
Szydłowo jako ośrodek pielgrzymkowy znany jest od 1457 r., kiedy to miejscowy dziedzic Piotr Szymon Giedygołd zbudował tu kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny oraz św. Piotra i św. Bartłomieja. Na odpusty Narodzenia Maryi Dziewicy ciągnęli pielgrzymi nawet z sąsiednich Prus.
W połowie XVI w. w Szydłowo i jego okolice zdominowane zostały przez kalwinów, jednak wierni przybywali na odpusty dopóki stał tu dawny, katolicki kościół. Później go zamknięto i zburzono, zaś ok. roku 1569 ostatni proboszcz szydłowski Jan Hołubko ukrył cenne przedmioty i dokumenty fundacyjne kościoła, zakopując je w pobliżu.
Później katolicy próbowali odzyskać przejęte przez ewangelików grunty przypisane do dawnego kościoła, jednak trudno było wygrać sprawę w sądzie, gdyż brakowało dokumentów poświadczających prawo do tych gruntów. Przełom nastąpił po objawieniu się Najświętszej Maryi Panny: odnaleziono dokumenty fundacyjne kościoła i w 1622 r. katolicy wygrali proces o zwrot własności. Na miejscu starego kościoła dość szybko zbudowano nieduży, drewniany kościółek. Odżyła też tradycja odpustowa. Szybko też cudami zasłynął tutejszy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W 1775 r., za zgodą papieża Piusa VI, zaczęto obchodzić oktawę odpustową. W 1786 r. konsekrowano nowy kościół murowany, czyli bazylikę Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w obecnym kształcie, zaś łaskami słynący obraz Madonny z Dzieciątkiem ukoronowano złotymi koronami.
Rosyjska administracja carska bez powodzenia próbowała zniszczyć tradycje pobożności w Szydłowie, jednak nawet w okresie zakazu druku czcionką łacińską przemycano na tutejsze odpusty modlitewniki i inne książki po litewsku. Odpusty w Szydłowie stały się niezwykle popularne w okresie międzywojennym. W Kownie powstał nawet specjalny komitet organizacji pielgrzymek do Szydłowa. Tradycja odpustowa przetrwała też okres sowiecki, choć funkcjonariusze bezpieki na różne sposoby próbowali utrudniać pątnikom dotarcie do Szydłowa. Najbardziej znana jest taka próba z 1979 r., gdy ogłoszono tu epidemię trzody chlewnej i zamknięto wszystkie drogi dojazdowe do miasteczka.
We wszystkich okresach obcej władzy na Litwie Szydłowo pozostało ośrodkiem przyciągającym pątników. Po odzyskaniu niepodległości na nowo rozwinęła się tradycja miejscowych odpustów. W 1991 r. kardynał Vincentas Sladkevičius i przewodniczący Sejmu Republiki Litewskiej Vytautas Landsbergis podpisał akt zawierzenia Litwy Najświętszej Maryi Pannie.
7 września 1993 r. Szydłowo odwiedził Ojciec święty Jan Paweł II. Modlił się w Kaplicy Objawienia i przewodniczył liturgii słowa w bazylice Narodzenia Najświętszej Maryi Panny.
W 2003 r., podczas tradycyjnego odpustu i z okazji dziesięciolecia papieskiej wizyty w Szydłowie abp Sigitas Tamkevičius poświęcił Dom Jana Pawła II, w którym odbywają się kursy przygotowawcze dla kandydatów do seminarium duchownego oraz rekolekcje. W 2007 r. parafia szydłowska świętowała 550 rocznicę swego istnienia. W 2008 r. uroczyście obchodzono czterechsetną rocznicę objawienia maryjnego w Szydłowie. W związku z tymi obchodami odrestaurowano Kaplicę Objawienia i bazylikę oraz wykonano prace budowlane zaplanowane jeszcze przed wojną przez abp Juozapasa Skvireckasa (1873–1959), a nie możliwe do zrealizowania za władzy sowietów. W wyniku ich sfinalizowania powstała w miasteczku jednolita, duża przestrzeń łącząca bazylikę i Kaplicę. Rozpoczęto też restaurację obu budynków sakralnych. Rozpoczęła się budowa ścieżki pielgrzymiej, która zaczyna się na polanie w lasku sosnowym, prowadzi do Szydłowa od strony Rosieni (lt. Raseiniai), ciągnąc się ok. 2 km przez las i część miasteczka by doprowadzić do Kaplicy Objawienia. Wzdłóż ścieżki można odprawiać nabożeństwo Drogi Krzyżowej, gdyż są tam ustawione stacje.
W dniach 6-15 września 2008 uroczyście obchodzono 400-lecie objawienia się Matki Boskiej w Szydłowie. Wziął w nich udział wysłany przez papieża Benedykta XVI jego przedstawiciel – kardynał Joachim Meisner. W czasie tych obchodów Szydłowo odwiedziło do 150 tys. pątników z Litwy, z krajów sąsiednich, a nawet z dalszej zagranicy. Wielu z nich skorzystało z sakramentu pokuty, przyjęło komunię św. (rozdano 56 tys. komunikantów) i uzyskało odpusty. Pierwszy raz w historii Szydłowa odbyło się tu nabożeństwo ekumeniczne z udziałem przedstawicieli różnych wyznań chrześcijańskich.
 

Objawienie się Maryi
Najświętsza Maryja Panna objawiła się w Szydłowie w 1608 r. Pastuszkowie z pobliskiej wioski paśli bydło na polu, gdzie kiedyś stał kościół i zobaczyli stojącą na kamieniu młodą kobietę, trzymającą na ręku dziecko i gorzko płaczącą. Jedno z dzieci pobiegło do kalwińskiego katechisty w Szydłowie, by o tym powiedzieć. Tamten wezwał jeszcze nauczyciela i zbliżyli się do wskazanego przez dziecko kamienia. Zobaczyli tę samą osobę, którą wcześniej widzieli pastuszkowie. Katechista zwrócił się do niej i spytał: „Czemu, panno, płaczesz?”. Ona odpowiedziała: „Płaczę, bo wcześniej tutaj czczony był mój Syn, a teraz tu sieją i orzą”, po czym znikła. Wieść o objawieniu się Maryi szybko się rozeszła. Według podania niewidomy staruszek miał pokazać, gdzie leżała zakopana skrzynia z dokumentami fundacyjnymi kościoła i cennymi przedmiotami. Natychmiast potem odzyskał wzrok.

Bazylika p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Obecny budynek kościoła z czerwonej cegły zbudowano i wykończono na początku II poł. XVIII w. Jest on spójnym zabytkiem architektury sakralnej późnego baroku, z zachowanym przez dwa stulecia w niemal niezmienionym wystrojem wnętrza. Świątynia o wysokości ok. 35 m ma dwie wieże i dominuje w niej oś pionowa. Wśród innych kościołów z tego samego okresu wyróżniają ją ściany z nietynkowanych czerwonych cegieł. Ma konstrukcję trójnawową o przestrzeni halowej. Nawa środkowa, dwukrotnie szersza od bocznych, przedłużona jest o prezbiterium o tej samej szerokości i wysokości, zakończone trójścienną absydą. Architekt projektodawca kościoła nie jest znany, ale twórcą wnętrza jest znany artysta Tomasz Podgajski. Dziesięć lat pracował on nad skomplikowanym, harmonijnym i bogato dekorowanym zespołem wystroju, na który składa się siedem ołtarzy, ambony, chrzcielnice i emporę organową.
Program ikonograficzny bazyliki Narodzenia Najświętszej Maryi Panny oparty jest na trzech wiodących tematach: Maryi rodzącej światu Zbawiciela, Chrystusa, który założył Kościół oraz samego Kościoła. Program uzupełniają tematy poboczne: najważniejsze wydarzenia Starego i Nowego Testamentu, apostołowie oraz święci, którzy przyczynili się do utrwalenia i wzrostu Kościoła.
W ołtarzu głównym znajduje się cudowny obraz Madonny z Dzieciątkiem. Po obu stronach rzeźby przedstawiają ziemskich opiekunów Dziewicy Maryi: jej oblubieńca – św. Józefa i jej ojca – św. Joachima. Na drugiej kondygnacji ołtarza zobaczyć można rzeźbioną kompozycję, przedstawiającą św. Piotra prowadzącego do Boga Ojca wiernych skupionych w powierzonym świętemu Kościele. Ołtarz wieńczy przedstawienie Boga Ojca z rozpostartymi rękami. Nad samą mensą ołtarzową znajduje się figura pelikana. Nawy boczne kończą się ołtarzami: lewa – ołtarzem Świętej Rodziny, prawa – Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Po prawej stronie prezbiterium znajduje się kaplica Matki Bożej Uzdrowienia Chorych, gdzie przechowywana jest skrzynia znaleziona po objawieniu, w której zostały ukryte dokumenty i cenne przedmioty z kościoła. W tej samej kaplicy można też zobaczyć krzyż przestrzelony podczas tumultów między katolikami a kalwinami oraz dawne szaty i sprzęty liturgiczne z kościoła w Szydłowie. Planowane jest przeniesienie tych przedmiotów do powstającego w Szydłowie muzeum, zaś z kaplicy uczynić miejsce adoracji Najświętszego Sakramentu.

Obraz Matki Boskiej Szydłowskiej
Znajdujący się w ołtarzu głównym wizerunek Madonny z Dzieciątkiem został namalowany na początku XVII w. i szybko zasłynął łaskami. Obraz z Szydłowa należy do typu ikonograficznego Hodegetria, a jego prototypem jest ikona Matki Boskiej Śnieżnej z bazyliki większej p.w. Najświętszej Maryi Panny w Rzymie. Malowidło z Szydłowa jest zatem naśladownictwem jednej z najbardziej znanych i popularnych ikon maryjnych. Papież Pius V w 1569 r. zezwolił na wykonywanie kopii tej ikony, zwanej inaczej Salus populi romani. Prawdopodobnie zamawiający tę kopię chciał odwołać się do przesłania Maryi, jakie miała ona wypowiedzieć podczas swego objawienia w Szydłowie („Tu przez wieki czczony był mój Syn”), dlatego kazał namalować obraz bizantyjskiego, tradycyjnego typu Hodegetria (po grecku: „wskazująca drogę”).
Postacie Maryi i Dzieciątka pokryte są sukienkami wykonanymi z przetopionych wotów, które w wielkiej ilości zgromadziły się w Szydłowie. Sukienki wykonał w 1674 r. znany złotnik z Królewca Wawrzyniec Hofman. Za zgodą papieża Piusa VI obraz został uroczyście ukoronowany 8 września 1786 r.
O czci wiernych dla tego obrazu świadczą nie tylko mnogie wota oraz drogocenne sukienki, którymi ozdabiano namalowano postacie, ale także rozmaite i liczne tutejsze praktyki pobożności: pieśni, modlitwy, pobożne obchodzenie ołtarza głównego na kolanach.
Szydłowski wizerunek Madonny z Dzieciątkiem został w latach 2002–2003 dokładnie zbadany i odrestaurowany w Centrum Konserwacji Zabytków Muzealnych przy Litewskim Muzeum Sztuki. Po odnowieniu obraz odzyskał swój pierwotny urok, zaś jego prawdziwa wartość artystyczna stała się bardziej czytelna.

Kaplica Objawienia
Miejsce objawienia się Matki Boskiej katolicy otoczyli czcią wznosząc drewnianą kaplicę, która długo się zachowała. W ramach przygotować do 300-lecia objawienia zatroszczono się o budowę nowej kaplicy. Kamień węgielny pod obecny budynek projektu Antoniego Wiwulskiego (1877–1919) poświęcił w 1912 r. ks. prałat Jonas Mačiulis-Maironis (1862–1932). W czasie I wojny światowej Kaplica uległa zniszczeniu. Po wojnie ukończono jej budowę i konsekrowano w 1924 r. Prace wykończeniowe w jej wnętrzu trwały przez cały okres międzywojenny, a potajemnie kontynuowano je jeszcze za sowietów. W 1999 r. umieszczono w przedsionku Kaplicy drugą rzeźbę (autorstwa Robertasa Antinisa, którego ojciec – też Robertas, wykonał pierwszą postać anioła) przedstawiającą anioła i w ten sposób zamysł architekta-projektodawcy ostatecznie zrealizowano.
Kaplica jest wysoka na 44 m. W jej wnętrzu, na kamieniu, na którym stała objawiająca się Maryja, wmurowano ołtarz. Nad nim znajduje się figura Najświętszej Maryi Panny. Ołtarz znajduje się niemal dokładnie w centrum Kaplicy tak, że można go obejść. Wielu pielgrzymów w geście prośby i modlitwy obchodzi go na kolanach. Ściany ozdobione są freskami obrazującymi ważne wydarzenia związane z historią Szydłowa: chrzest Żmudzinów w 1413 r. w dolinie Dubisy, objawienie się Najświętszej Maryi Panny, znalezienie ukrytej skrzyni z dokumentami i sprzętami kościelnymi, ukoronowanie cudownego obrazu Matki Bożej z Dzieciątkiem. W 1933 r. umieszczono tu stacje Siedmiu Boleści Matki Bożej, popularnie zwane ścieżkami Maryi.
 

Plac przed bazyliką
W ramach przygotowania do obchodów 400-lecia objawienia się Matki Bożej w Szydłowie połączono w jeden plac przestrzeń między bazyliką a Kaplicą Objawienia. Podczas odpustów to na tym placu gromadzą się wierni na główne uroczystości odpustowe, tu znajduje się figura Najświętszej Maryi Panny, przypominająca długotrwałe wysiłki wiernych w obronie wiary. W okresie władzy carskiej katolicy wznieśli tu bowiem figurę Maryi, by przeszkodzić w zaplanowanej przez władza carskie budowie cerkwi dokładnie naprzeciwko szydłowskiego kościoła. Sowieci zburzyli tę statuę i postawili na placu pomnik poległych za władzę radziecką. Po odzyskaniu niepodległości odbudowano rzeźbę przedstawiającą Matkę Boską, a z okazji jubileuszu objawienia odlano nową. Plac, na którym gromadzą się w czasie odpustów dziesiątki tysięcy pątników, zdobią też stacje tajemnic różańcowych. W celu upamiętnienia wizyty Jana Pawła II w Szydłowie, na jej piętnastolecie – w 2008 r. – został wzniesiony jego pomnik autorstwa Czesława Dźwigaja. Równoległą do placu ulicę nazwano imieniem Jana Pawła II. W pobliżu, niemal przy placu, znajduje się teraz nowy Dom Pielgrzyma.

Wg. www.piligrimukelias.lt